Rekomendacje MSIF dotyczące Covid-19 i szczepień

Covid-19 a stwardnienia rozsiane
Covid-19 to choroba zakaźna, wywoływana przez nowy wirus Sars-CoV-2. Atakuje płuca, drogi oddechowe i inne organy. Do najczęstszych objawów Covid-19 należą: gorączka, suchy kaszel, uczucie zmęczenia. Inne objawy, mniej powszechne to: ból, nieżyt nosa, bóle głowy, zapalenie spojówki, ból gardła, biegunka, utrata smaku i zapachu albo wysypka na skórze. Objawy te są zazwyczaj łagodne i mogą zaczynać się stopniowo.

Osoby starsze i te chorujące przewlekle, np. na nadciśnienie tętnicze, problemy z sercem lub płucami, cukrzycę, raka, choroby nerek oraz ze znaczną otyłością są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19. Jednak tak naprawdę każdy może zarazić się wirusem i poważnie zachorować.

Poniższe zalecenia zostały przygotowane przez klinicystów* i ekspertów-badaczy  współpracujących z Międzynarodową Federacją SM (Multiple Sclerosis International Federation). Opierają się na wciąż pojawiających się doniesieniach o tym jak Covid-19 wpływa na osoby ze stwardnieniem rozsianym (SM) oraz na opiniach ekspertów. Informacje te będą rewidowane i uaktualniane, gdy tylko pojawią się nowe doniesienia dane Covid-19 i wirusa Sars-CovV-2.

Obecne doniesienia naukowe pokazują, że samo SM nie jest czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo zachorowania na Covid-19, nie zwiększa też ryzyka ciężkiego przebiegu choroby lub śmierci w jej wyniku w porównaniu do ogólnej populacji. Należy jednak pamiętać, że niektóre osoby z SM mogą być bardziej narażone na cięższy przebieg Covid-19. Są to:

• chorzy z postępującymi postaciami choroby;
• osoby z SM powyżej 60 roku życia;
• mężczyźni z SM;
• osoby z SM z większym stopniem niepełnosprawności (np. z EDSS 6 lub wyższym, co wiąże się z korzystaniem z laski przy poruszaniu się);
• osoby z SM, które cierpią na otyłość, cukrzycę lub choroby serca i płuc;
• osoby przyjmujące niektóre leki immunomodulujące przebieg SM.

Wszystkie osoby z SM powinny przestrzegać zaleceń WHO (World Health Organisation), mających na celu minimalizowanie ryzyka infekcji Covid-19. Te, należące do grup ryzyka, powinny stosować się do nich w szczególności. Zalecamy abyś:

• utrzymywał/a dystans społeczny (minimum 1,5 metra) od innych osób, aby zminimalizować ryzyko zarażenia się gdy kichają, kaszlą lub mówią. Jest to szczególnie ważne w pomieszczeniach zamkniętych, ale również na zewnątrz;
• nosił/a maseczkę, gdy otaczają cię inne osoby - powinno stać się to twoją codziennością. Zakładaj ją prawidłowo (zakrywaj zarówno usta jak i nos);
• unikał/a zatłoczonych miejsc, zwłaszcza przestrzeni zamkniętych, takich, które są słabo wietrzone. Gdy nie ma takiej możliwości – utrzymuj dystans i noś maseczkę;
• często mył/a ręce ciepłą wodą i mydłem oraz dezynfekował/a je (środkami zawierającym 70% alkoholu, które uważa się za najbardziej skuteczne);
• unikał/a dotykania ust, nosa i oczu, chyba, że twoje ręce są czyste;
• w trakcie kichania lub kaszlu – zakrywał/a usta i nos łokciem albo chusteczką;
• często czyścił/a i dezynfekował/a powierzchnie, szczególnie te regularnie dotykane;
• korzystał/a - o ile to możliwe - z  teleporady z lekarzem, chyba, że rozmowa twarzą w twarz jest niezbędna. Nie unikaj pobytu w szpitalu, jeśli jest on ci zalecany ze względu na twój stan zdrowia;
• był/a aktywny fizycznie i wybierał/a takie aktywności, które sprzyjać będą twojemu zdrowiu psychicznemu i dobrostanowi. Rekomendowane są ćwiczenia fizyczne i czynności, które mogą być wykonywane na zewnątrz i z zachowaniem dystansu społecznego; 

Opiekunowie oraz bliscy, którzy mieszkają albo regularnie odwiedzają osoby z SM należące do grup ryzyka, powinny przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się wirusem Sars-CoV-2.

Zalecenia dotyczące stosowania leków modyfikujących przebieg SM
Mechanizm wielu leków modyfikujących przebieg SM opiera się na hamowaniu albo modyfikowaniu system immunologicznego. Niektóre leki na stwardnienie rozsiane mogą potencjalnie zwiększyć ryzyko pojawienia się komplikacji w przebiegu Covid-19, ale zawsze należy oszacować bilans zysków i strat związanych z przerwaniem lub odroczeniem leczenia. 

Rekomenduje się by osoby z SM:
- które obecnie przyjmują leczenie modyfikujące przebieg choroby, kontynuowały je, chyba że ich lekarz prowadzący zaleci ich przerwanie;
- które mają objawy Covid-19 albo pozytywny wynik testu na obecność koronawirusa, zgłosiły to swojemu neurologowi i omówiły z nim kwestię leczenia lekami modyfikującymi przebieg choroby;
- przed rozpoczęciem leczenia albo zmianą leku modyfikującego przebieg choroby na inny, osoby z SM przedyskutowały z lekarzem neurologiem to, który lek jest dla nich najlepszy. W trakcie podejmowania tej decyzji, pod uwagę powinny zostać wzięte następujące informacje:
-- przebieg i aktywność choroby,
-- zyski i ryzyka związane z różnymi terapiami modyfikującymi przebieg choroby,
-- dodatkowe ryzyka wynikające z Covid-19: czynniki zwiększające ryzyko ciężkiego przebiegu Covid-19 (starszy wiek, otyłość, choroby płuc i układu sercowo-naczyniowego, postępujące SM); obecna i przewidywana ilość zachorowań na Covid-19 w miejscu zamieszkania; ryzyko ekspozycji na Covid-19 wynikające ze stylu życia (np. samoizolacja czy praca w środowisku zwiększającym ryzyko); pojawiające się doniesienia na potencjalny związek pomiędzy niektórymi lekami a ciężkością przebiegu Covid-19; wcześniejsze zachorowanie na Covid-19; dostęp do szczepionki przeciw Covid-19; dowody na wpływ leków modyfikujących przebieg choroby na ciężkość przebiegu Covid-19.

Doniesienia dotyczące na wpływ leków immunomodulujących przebieg SM na przebieg Covid-19:

• Interferony oraz octan glatirameru z małym prawdopodobieństwem mogą negatywnie wpłynąć na przebieg Covid-19. Niektóre wstępne dane pokazują też, że interferony zmniejszają potrzebę hospitalizacji z powodu Covid-19.
• Dostępnie obecnie dowody naukowe sugerują, że osoby przyjmujące fumaran dimetylu, teryflunomid, fingolimod, siponimod oraz natalizumab nie są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19. Jest mało prawdopodobne, aby osoby z SM przyjmujące ozanimod i ponesimod narażone były na cięższy przebieg, ponieważ jest on podobny do siponimodu i fingolimodu.
• Niektóre dane wskazują, że terapie nakierowane na komórki CD-20: okrelizumab,  rytuksymab i ofatumumab mogą być wiązane ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu Covid-19, w tym zwiększać ryzyko hospitalizacji z powodu zarażenia się. Mimo to leki te powinny być wciąż rozważane jako możliwa do zastosowania opcja lecznicza SM w trakcie epidemii. Osoby z SM, które te preparaty przyjmują (albo ublituximab, które działają w ten sam sposób), powinny szczególnie przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się.
• Potrzeba więcej danych dotyczących stosowania w trakcie pandemii Covid-19 alemtuzumabu i kladrybiny, celem oceny ich bezpieczeństwa. Leki te zmniejszają poziom limfocytów (limfocyty to rodzaj biały krwinek, które pomagają ochraniać organizm przed infekcjami), a osoby leczone tymi terapiami mogą zwalczać infekcje mniej skutecznie, powinny zatem unikać ryzyka zarażenia się Covid-19. Aczkolwiek dotychczasowe nieliczne dane nie wskazują na wyraźnie zwiększone zagrożenie pacjentów leczonych tymi lekami. Osoby z SM, które obecnie przyjmują te preparaty i zamieszkują obszar szczególnie dotknięty Covid-19, powinny być szczególnie ostrożne i pozostawać w stałym kontakcie ze neurologiem nadzorującym ich terapię.
• Rekomendacje dotyczące opóźniania drugiej albo dalszych dawek alemtuzumabu, kladrybiny, okrelizumabu i rytuksymabu w związku ze zwiększeniem się zachorowań na Covid-19 różnią się w zależności od kraju. W obecnej sytuacji epidemiologicznej Polscy eksperci rekomendują rozważenie opóźniania podania drugiej lub kolejnej dawki alemtuzumabu, kladrybiny, okrelizumabu i rutyksumabu. Chorzy przyjmujący te terapie, którzy powinni przyjąć kolejną dawkę powinny skonsultować się ze swoim lekarzem i omówić ryzyko i zyski związane z opóźnieniem podania kolejnej dawki.

Nikt nie powinien samodzielnie przerywać leczenia bez konsultacji z lekarzem neurologiem.

Rekomendacje dotyczące przeszczepu komórkami macierzystymi
Autologiczny hematopoetyczny przeszczep komórek macierzystych wiąże się z intensywnym leczeniem chemioterapią, które na pewien czas ciężko upośledza system odpornościowy. Osoby z SM, które niedawno przeszły przeszczep komórek macierzystych, powinny rozważyć wydłużenie okresu izolacji do co najmniej 6 miesięcy w okresie pandemii Covid-19. Osoby z SM, które oczekują na wykonanie zabiegu, powinny rozważyć, po konsultacji z lekarzem prowadzącym, jego odroczenie.

Porady w przypadku rzutów i innych schorzeń medycznych
W przypadku zmian w stanie zdrowia, które mogą sugerować rzut SM albo inne schorzenie, jak np. infekcja, osoby chore na SM powinny skonsultować się ze specjalistą. Porady mogą przybierać formę alternatywną do tej tradycyjnej (np. teleporada). W niektórych przypadkach rzuty można leczyć w domu.

Stosowanie sterydów do leczenia rzutów powinno być rozważone z największą uwagą i wykorzystywane tylko w przypadku rzutów wymagających interwencji. Istnieją dowody, że otrzymywanie wysokich dawek sterydów w ciągu miesiąca przed zarażeniem się Covid-19 zwiększa ryzyko cięższego przebiegu choroby, wymagającego pobytu w szpitalu. Kiedy to możliwe, decyzja o stosowaniu sterydów powinna być podejmowana w porozumieniu z lekarzem neurologiem wyspecjalizowanym w leczeniu SM.

Osoby, które mają rzut i są z tego powodu leczone sterydami powinny, być szczególnie ostrożne i rozważyć co najmniej miesięczną samoizolację, aby zmniejszyć ryzyko zarażenia się Covid-19.

Należy zauważyć, że sterydy mogą być wykorzystywane w leczeniu Covid-19, by zmniejszyć nadmierną odpowiedź immunologiczną, która często nazywa się „burzą cytokinową”. Sterydy i ich dawki używane w tym przypadku są inne, niż w przypadku rzutu SM.

W okresie pandemii osoby z SM powinny kontynuować rehabilitację i być aktywne fizycznie, w takim stopniu, jakim to tylko możliwe. Mogą uczestniczyć np. w sesjach on-line lub w zajęciach prowadzonych w szpitalach, tak długo jak stosują środki ograniczające ryzyko zarażenia się Covid-19.
Osoby, które martwi stan ich zdrowia psychicznego, powinny poszukać porady lekarza i innego specjalisty (psychiatry, psychologa).

Szczepionka przeciw grypie
Szczepionka przeciw grypie jest bezpieczna i zalecana osobom z SM. Rekomendujemy, by w krajach, w których pojawia się sezon grypowy, jeśli jest to możliwe - osoby z SM szczepiły się przeciwko grypie.

Porady dla kobiet z SM będących w ciąży
Na ten moment nie istnieją konkretne zalecenia dla kobiet z SM, które są w ciąży. Dostępne są jedynie ogólne informacje dotyczące Covid-19 i ciąży opracowane przez WHO. Ważne, by podkreślić, że Covid-19 może prowadzić do przedwczesnego porodu i poważnych chorób u matki.

Szczepionka przeciwko Covid-19 i SM
W tej części przyglądamy się obecnie dostępnym rodzajom szczepionek oraz rozważamy potrzebę koordynacji czasowej przyjęcia szczepionki z podaniem leków modyfikujących przebieg choroby. Biorąc pod uwagę powagę Covid-19 i fakt, że niesie on ze sobą 1-3% ryzyko śmierci oraz ryzyko długoterminowych powikłań – chcemy położyć nacisk na kilka kwestii:

• Wszystkie osoby z SM powinny zaszczepić się przeciwko Covid-19 tak szybko, jak dostępna stanie się dla nich szczepionka przeciw Covid-19;
• Nawet jeśli osoba z SM została już zaszczepiona, istotnym jest, aby przestrzegała zaleceń w związku z pandemią Covid-19, takich jak noszenie maseczki, utrzymywanie dystansu społecznego, mycie rąk.

Istnieje kilka szczepionek przeciw Covid-19, regularnie rejestrowane są też nowe. Zamiast oceniać każdą z nich osobno, poniższe informacje (z czerwca 2021) dotyczą głównych rodzajów szczepionek przeciw Covid-19 (zarówno tych dostępnych jak i tych w fazie badania).  Nasze zalecenia oparte są na dostępnych danych i będą aktualizowane wraz z pojawianiem się nowych doniesień. Rozprzestrzenianie się wirusa Sars-CoV-2 zależy od nowych wariantów Covid-19 a wciąż trwające badania biorą pod lupę to, jak obecnie dostępne szczepionki przeciwko chorobie chronią przed właśnie tymi nowymi wariantami.

Nie wiadomo jak wiele osób, które brały udział w badaniach klinicznych nad szczepionkami przeciw Covid-19, miały SM, a więc nasze rekomendacje oparte są na danych pochodzących z ogólnej populacji biorącej udział w badaniach klinicznych nad szczepionkami przeciw Covid-19, badań nad skutecznością innych szczepień u osób z SM oraz na wciąż pojawiających się doniesieniach na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek przeciw Covid-19 wśród osób  z SM.

Ważne informacje dotyczące szczepionek Astrazenaca i Johnson & Johnson przeciw Covid-19.

Wiemy, że w niektórych krajach wstrzymano szczepienia szczepionką Astrazeneca i Johnoson & Johnson, a w innych opublikowano ostrzeżenia zdrowotne. Szeczpionka Astrazeneca i w mniejszym stopniu – J&J, wiązane były z rzadko występującym skutkiem ubocznym nazwanym: poszczepienną zakrzepicą albo małopłytkowością, która może prowadzić do tworzenia się skrzepów we krwi. Skrzepy te mogą pojawiać się w mózgu (zakrzepica zatok żylnych mózgu), w nogach i brzuchu (zakrzepica żył głębokich) i w płucach (zatorowość płucna). Osoby, i których w przeciągu trzech tygodni od szczepienia szczepionką Astrazeneca i J&J pojawił się silny ból głowy, brzucha, nóg albo płytki oddech powinny natychmiastowo zgłosić się do lekarza.

Mimo, że badania są dopiero na wczesnym etapie, nie wydaje się, żeby osoby z SM były narażone na dodatkowe ryzyko pojawienia się zakrzepów we krwi. Eksperci współpracujący z MSIF monitorują sytuację i gdy tylko pojawią się jakiekolwiek obawy co do bezpieczeństwa osób z SM, będą o nich informować.

Rodzaje szczepionek przeciw Covid-19 i mechanizm ich działania
Szczepionki, wykorzystując części koronawirusa wywołującego chorobę (jak np. jego kod genetyczny albo „białka szczytowe”) lub nieaktywną albo osłabioną wersję wirusa, przyspieszają odpowiedź ludzkiego układu odpornościowego, który wytwarzając przeciwciała i limfocyty T (specjalna grupa białych krwinek) zwalcza wirusa, powstrzymując go przed zainfekowaniem innych komórek organizmu. Szczepionki te nie powodują żadnych zmian genetycznych w ludzkim organizmie, nie dostają się do mózgu, nie powodują też zmian w kodzie genetycznym płodu. Obecnie jest pięć różnych rodzajów szczepionek przeciw Covid-19 już dostępnych albo w fazie tworzenia (przykłady poniżej).
Szczepionki mRNA posiadają kod genetyczny białek szczytowych koronawirusa w postaci mRNA (typ czasowej informacji genetycznej), który został zorganizowany do transportu w postać malutkich kropelek tłuszczu. mRNA kieruje produkcją białek szczytowych, które zostają dostrzeżone i zaatakowane przez system odpornościowy (wytwarzający przeciwciała i komórki T).

Pfizer-BioNTech (Comirnaty), Moderna (Moderna mRNA)
Szczepionki oparte na niereplikującym wektorze wirusa mają kod genetyczny protein szczytowych w wektorze wirusa. Wektor lepiej można zrozumieć jako powłoka i mechanizm dostarczenia wirusa (często pozyskana z adenowirusa), ale nie zawierający tych części wirusa, które potrzebne są do jego namnażania się, a więc nie powoduje one infekcji. Podobnie do szczepionek mRNA, szczepionki wektorowe kierują produkcję protein szczytowych, które są dostrzegane i atakowane przez nasz układ odpornościowy.

AstraZeneca/Oxford (AZD1222), Serum Institute of India (Covishield), Gamaleya Resarch Institue (Gam-COVID-Vac lub Sputnik V)
Szczepionki z nieaktywnym wirusem wykorzystują nieaktywną formę całego wirusa. „Uśmiercony” koronawirus nie może dostać się do komórek i namnażać się, dlatego też nie może wywoływać infekcji Covid-19. System immunologiczny rozpoznaje cały wirus, mimo, że jest on nieaktywny.

Sinocac (CoronaVac), Sinopharm (BBIBP-CorV)
Szczepionki białkowe zawierają białka szczytowe samego koronawirusa (a nie kod genetyczny), jak również czynnik pobudzający system immunologicznych (środek wspomagający), aby zagwarantować, że białka szczytowe będą przez układ odpornościowy atakowane.

Novavax (NVX-CoV2373)
Żywe szczepionki atenuowane wykorzystują osłabionego, ale wciąż zdolnego do replikacji wirusa. Szczepionki takie działają poprzez wywoływanie łagodnej infekcji u osób z niezmienionym układem immunologicznym. Mogą być niebezpieczne dla osób, u których układ odpornościowy nie funkcjonuje poprawnie, więc nie jest odpowiednia dla wielu pacjentów z SM, z racji na mechanizm działania niektórych leków modyfikujących przebieg choroby.

Obecnie (czerwiec 2021) żywe szczepionki atenuowane przeciwko Covid-19 nie są dostępne – są jedynie na etapie badań.

Poniższe zalecenia  odnoszą się do szczepionek mRA, tych opartych na niereplikującym wektorze wirusa, z nieaktywnym wirusem oraz szczepionek białkowych (1-4).

Osoby z SM powinny zaszczepić się na Covid-19
Naukowcy wykazali, że szczepionki przeciw Covid-19 są bezpieczne i skuteczne. Tak jak w przypadku innych decyzji medycznych, ta dotycząca przyjęcia szczepionki powinna być podjęta w porozumieniu z twoim lekarzem. Powinieneś zaszczepić się szczepionką przeciw Covid-19 tak szybko jak będzie ona dla ciebie dostępna. Ryzyko związane z zachorowaniem na Covid-19 przewyższa każde potencjalne ryzyko wynikające z przyjęcia szczepionki. Ponadto, członkowie rodziny oraz osoby pozostające z tobą w bliskim kontakcie – gdy będzie taka możliwość, również powinny zaszczepić się szczepionką przeciw Covid-19.

Większość szczepionek wymaga podania dwóch dawek i gdy taka zostaje ci podana, powinieneś przestrzegać krajowych rekomendacji dotyczących podania drugiej dawki (w niektórych krajach osoby, u których rozpoznaje się ciężką immunosupresje mogą otrzymać trzecią dawkę). Szczepionka Johnson & Johnson to szczepionka jednodawkowa. Niezależnie od tego, którą szczepionką jesteś zaszczepiony, pamiętaj, że zbudowanie pełnej odporności po przyjęciu całej szczepionki (obu dawek albo jednej) może zająć ok 2 tygodni.

Jeśli miałeś Covid-19 i wyzdrowiałeś również powinieneś się zaszczepić, ponieważ nie wydaje się, aby przejście infekcji na zawsze uchroniło cię przed ponownym zachorowaniem. Zwyczajową praktyką przed zaszczepieniem się jest odczekanie do momentu całkowitego wyzdrowienia. Jednak przyjąć szczepionkę powinieneś od razu pod wyzdrowieniu, kierując się rządowymi wytycznymi obowiązującymi w twoim kraju.

Nie wiemy jak długo zaszczepiona osoba chroniona będzie przeciw Covid-19, jednak dane płynące z badań klinicznych wskazują, że poziom ochrony utrzymuje się przynajmniej kilkanaście miesięcy. W kolejnych latach powtórne szczepienie przeciw Covid-19 może być potrzebne, podobnie jak dzieje się to w przypadku wirusa grypy.

Nie ma dowód na to, że osoby z SM są w grupie wyższego ryzyka komplikacji po szczepieniu się preparatami mRNA, zawierającymi niereplikujący wektor wirusowy, nieaktywny wirus albo szczepionkami białkowymi przeciw Covid-19 (szczepionki 1-4), w porównaniu do populacji ogólnej.

SPOŚRÓD DOSTĘPNYCH SZCZEPIONEK, NIE MA JEDNEJ – LEPSZEJ – DLA OSÓB Z SM.

Szczepionki mRNA, te zawierające niereplikujący wektor wirusowy, nieaktywny wirus albo szczepionki białkowe przeciw Covid-19 nie zawierają żywych wirusów i nie wywołają Covid-19. Te szczepionki prawdopodobnie nie wywołają również rzutu SM albo nie nasilą przewlekłych objawów SM.

Osoby z SM powinny jednak unikać przyjmowania szczepionek atenuowanych (5). Biorąc pod uwagę, że być może kiedyś powstaną szczepionki przeciw Covid-19 oparte na tym mechanizmie, ważne, by osoby ze stwardnieniem rozsianym wiedziały, jaka szczepionka jest im oferowana.

Po otrzymaniu szczepionki nie musisz poddawać się samoizolacji. Szczepionki mogą wywołać efekty uboczne, w tym gorączkę i zmęczenie, które jednak nie powinny trwać dłużej niż kilka dni. Gorączka może nasilić czasowo twoje objawy SM, ale po jej ustąpieniu powinny wrócić one do poprzedniego poziomu. Nawet jeśli obserwujesz u siebie skutki uboczne po pierwszej dawce szczepionki, ważne abyś przyjął drugą (w przypadku tych szczepionek, które wymagają dwóch dawek), aby była ona w pełni skuteczna. Efekty uboczne, takie jak gorączka, bóle mięśni i zmęczenie są znakiem, że szczepionka działa (przygotowuje twoje ciało do wzrostu odpowiedzi immunologicznej przeciwko wirusowi, a zatem zaczyna cię ochraniać).

Szczepionki przeciw Covid-19 mogą być podawane osobom z SM, które leczą się lekami modyfikującymi przebieg choroby.
Kontynuuj przyjmowanie terapii modyfikujących przebieg choroby (DMT, ang. disease modyfing therapies) chyba że twój lekarz zalecił ci ich przerwanie albo odroczenie. Gwałtowne przerwanie niektórych terapii DMT może spowodować pogorszenie się SM.

Niektóre preparaty DMT mogą obniżać skuteczność szczepionek przeciwko Covid-19
Są dowody na to, że u osób, które przyjmują pewnego rodzaju leki modyfikujące przebieg choroby (fingolimod, siponimod, ozanimod, ponesimod, okrelizumab, rytukisimab, ofatumumab) odpowiedź układu odpornościowego na szczepionkę może być osłabiona.  Dane te są jednak na ten moment bardzo ograniczone, ale zgodne z naszymi przewidywaniami opartymi na wiedzy o mechanizmie działania tych leków.

Istnieje wachlarz testów na obecność przeciwciał, które wykorzystywane są do określenia odpowiedzi na szczepienie przeciwko Covid-19. Nie ma jednak obecnie zgody co do tego, który z tych testów pozwala najlepiej monitorować odpowiedź na szczepionkę oraz przewidywać o ochronie przeciwko Covid-19.

U osób przyjmujących jeden z tych preparatów: fingolimod, siponimod, ozanimod, ponesimod, okrelizumab, rytukisimab, ofatumumab test na obecność przeciwciał może pokazać niską albo brak odpowiedzi na szczepionkę. Nie oznacza to jednak, że szczepienie jest nieskuteczne. Przeciwciała to tylko jeden z elementów odpowiedzi autoimmunologicznej na szczepienie. Są też inne, które – pobudzone przez szczepionkę mogą wspomagać odporność. Szczepionki przeciwko Covid-19 mogą również aktywować komórki T, które też mogą chronić przeciwko Covid-19. Odpowiedź komórek T nie jest jednak mierzona żadnym testem na obecność przeciwciał. Może jednak być i tak, że u osób, które przyjmują wyżej wspomniane leki modyfikujące przebieg choroby, szczepienie będzie mniej skuteczne. Radzimy jednak, aby mimo to osoby z SM i tak się szczepiły, ale były świadome, że wciąż mogą być bardziej podatne na zarażenie się  Covid-19 i aby przestrzegały zaleceń minimalizujących ryzyko zarażenia się.

Opóźnienie rozpoczęcia leczenia lekami modyfikującymi przebieg choroby (DMT), albo zmiana przyjmowania dawek leków DMT to nie kwestia bezpieczeństwa – to strategia pozwalająca na to, by szczepionka była skuteczna.
Jeśli jesteś w stanie zaplanować moment, w którym otrzymasz szczepionkę, skonsultuj ze swoim lekarzem neurologiem jak i czy skoordynować czas podania szczepienia z momentem podania kolejnej dawki leku modyfikującego przebieg choroby (jeśli jesteś w grupie osób przyjmujących lek wymagający takiej synchronizacji czasowej – informacje o tym, które leki wymagają dostosowania czasu przyjęcia szczepienia znajdziesz poniżej). Zagwarantuje to, że szczepionka będzie wciąż skuteczna w wytwarzaniu przeciwciał przeciwko koronawirusowi. Biorąc pod uwagę potencjalne poważne konsekwencje zachorowania na Covid-19 zaszczepienie się w dostępnym dla ciebie terminie może być ważniejsze niż koordynacja czasu przyjęcia szczepionki z przyjęciem leku modyfikującego przebieg SM.

Nawet po szczepieniu należy przestrzegać zaleceń związanych z Covid-19
Nawet jeśli się zaszczepisz, wciąż możesz zachorować na Covid-19 i zarazić nim innych. Dotyczy to w szczególności osób, które leczą się tymi preparatami modyfikującymi przebieg choroby, które mogą zmniejszać skuteczność szczepionki (fingolimod, siponimod, ozanimod, ponesimod, okrelizumab, rytukisimab, ofatumumab). Najrozsądniejszym rozwiązaniem jest, aby osoby z twojego otoczenia również się zaszczepiły, a także noszenie maseczki, przestrzeganie dystansu społecznego, mycie rąk i przestrzeganie krajowych wytycznych i zaleceń dotyczących testowania się na obecność Covid-19.

Rekomendacje dotyczące szczepień wśród osób młodych
Poniższe wytyczne dla osób młodych dotyczą szczepionek, które są obecnie zarejestrowane do użycia w tej grupie wiekowej.

Osoby w wieku 12-17 lat powinny szczepić się przeciwko Covid-19
Badania pokazują, że szczepionki przeciwko Covid-19 są bezpieczne i skuteczne. W niektórych krajach rekomenduje się szczepienie przeciwko Covid-19 dzieci i młodzieży w wieku powyżej 12 lat (które nie mają przeciwskazań, a zatem medycznych powodów uniemożliwiających szczepienie) przy użyciu jednej ze szczepionek zarejestrowanych do użycia w tej grupie wiekowej. Szczepienia tej grupy to krok naprzód w walce z pandemią i dodatkowa warstwa ochronna dla tych najbardziej narażonych.

Młode osoby są narażone na ciężkie powikłania w wyniku Covid-19
Przypadki zachorowań na Covid-19 są coraz częstsze w grupie dzieci i młodzieży. Podczas, gdy większość infekcji przebiega łagodnie, niektóre z nich są bardzo poważne albo nawet śmiertelne.  Oprócz skutków zdrowotnych związanych z zachorowaniem na Covid-19, dzieci i młodzież narażone są na pojawienie się w przeciągu 2 do 6 tygodniu po zachorowaniu na Covid-19 wieloukładowego zespołu zapalnego u dzieci (MIS-C). MIS-C to choroba zapalna, w której zapalenia pojawiają się w różnych częściach ciała, w tym sercu, płucach, nerkach, mózgu, skórze, oczach i układzie trawiennym. MSI-C to poważne schorzenie, czasem nawet śmiertelne, choć szybka reakcja i pobyt na intensywnej opiece pozwala na przeżycie. Ryzyka związane z Covid-19 oraz MIS-C przeważają jakiekolwiek ryzyka związane ze szczepieniem.

Młode osoby z SM powinny szczepić się przeciw Covid-19
Wagę szczepień młodych osób odzwierciedlają ogóle zalecenia dla tej grupy wiekowej oraz zalecenia dla osób dorosłych z SM. Mimo, że na ten moment nie ma żadnych danych na to, że młode osoby z SM będą ciężej przechodzić Covid-19, ani też danych, że są w grupie większego ryzyka wystąpienia MIS-C w porównaniu z populacją młodych osób bez SM, to jednak szczepienia są szczególnie zalecane.

Członkowie rodzin i domownicy osób z SM powinni szczepić się przeciwko Covid-19

Domownicy mieszkający z osobami z SM powinni się szczepić – również osoby powyżej 12 roku życia. Zaszczepienie się członków rodzin i domowników minimalizuje ryzyko rozprzestrzeniania się Covid-19 wśród osób bliskich.

Rekomendacje dotyczące czasu przyjmowania leków DMT i szczepień przeciw Covid-19
Decyzja o tym, czy zaszczepić się przeciw Covid-19 powinna uwzględniać ocenę ryzyka Covid-19 oraz twojej obecnej sytuacji zdrowotnej w kontekście SM. Jeśli ryzyko związane z pogorszeniem się SM przewyższa ryzyko wynikające z Covid-19, nie zmieniaj czasu przyjmowania leków DMT i przyjmij szczepionkę, gdy będzie ona dla ciebie odstępna. Jeśli twoje SM jest stabilne, rozważ poniższe modyfikacje (w porozumieniu z lekarzem) w podawaniu leków modyfikujących przebieg SM celem zwiększenia efektywności szczepionki. Sugerowane zmiany terminarza nie zawsze są możliwe a otrzymanie szczepionki, kiedy ta jest dla ciebie dostępna może być istotniejsze niż zsynchronizowanie czasu szczepienia z przyjęciem leku. Omów tę kwestię z twoim neurologiem.

• interferony, octan glatirameru, teryflunomid, fumaran dimetylu, natalizumab - Jeśli masz dopiero co rozpocząć terapię z użyciem któregoś z powyższych, nie opóźniaj jej w związku z przyjęciem szczepionki. Jeśli już przyjmujesz któryś z tych leków, nie musisz modyfikować czasu ich przyjmowania.
• fingolimod, siponimod, ozanimod, ponesimod – Jeśli masz dopiero rozpocząć terapię z użyciem któregoś z powyższych preparatów rozważ przyjęcie całości szczepienia przeciw Covid-19 2 do 4 tygodni przed rozpoczęciem leczenia tymi lekami. Jeśli już przyjmujesz któryś z powyższych, kontynuuj ich przyjmowanie wedle planu i zaszczep się, jak tylko szczepionka przeciw Covid-19 będzie dla ciebie dostępna.
• alemtuzumab - Jeśli masz rozpocząć terapię alemtuzumabem rozważ przyjęcie całości szczepienia przeciw Covid-19 przynajmniej 4 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz alemtuzumab, rozważ rozpoczęcie przyjmowania szczepionki przeciw Covid-19 przynajmniej 24 tygodnie po ostatniej dawce alemtuzumabu. Gdy jest to możliwe, wznów przyjmowanie leku przynajmniej 4 tygodnie po przyjęciu całości szczepienia.
• doustna kladrybina - Jeśli masz rozpocząć terapię kladrybiną rozważ przyjęcie całości szczepionki przeciw Covid-19 na 2-4 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz leczenie, obecnie dostępne dane – choć ograniczone nie wskazują na to, że synchronizacja czasowa szczepienia z przyjęciem kolejnej dawki kladrybiny będzie wpływać na odpowiedź na szczepionkę. Przyjęcie szczepienia w momencie, kiedy będzie ono dla ciebie dostępne może być ważniejsze, niż koordynacja szczepienia z przyjmowaniem kladrybiny. Jeśli masz przyjąć kolejną dawkę, jeśli to możliwe, wznów przyjmowanie kladrybiny 2-4 tygodnie po przyjęciu całości szczepienia.
• okrelizumab, rytuksymab - Jeśli masz rozpocząć terapię, którymś z powyższych leków, rozważ przyjęcie całości szczepienia przeciw Covid-19 tak 2 do 4 tygodnie przez rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz któryś z tych preparatów, rozważ szczepienie minimum 12 tygodni po ostatniej dawce leku. Gdy to możliwe, wznów przyjmowanie okrelizumabu lub rytuksymabu minimum 4 tygodnie po drugiej dawce szczepienia.
• ofatumumab - Jeśli masz rozpocząć terapię tym lekiem DMT, rozważ przyjęcie całości szczepienia przeciw Covid-19 2 do 4 tygodni przez rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz ofatumumab – nie ma obecnie danych rekomendujących czas przyjęcia szczepienia w kontekście przyjęcia ostatniej dawki leku. Gdy to możliwe, wznów przyjmowanie ofatumumab 2-4 tygodnie po przyjęciu całości szczepionki.

 Sterydy o wysokiej dawce
Rozważ przyjęcie szczepionki 3 do 5 dni po ostatniej dawce sterydów.

Każdy z nas jest odpowiedzialny z spowolnienie rozpowszechniania się pandemii i wyeliminowania wirusa tak szybko, jak to możliwe/
Autoryzacja bezpiecznych i efektywnych szczepionek na Covid-19 przybliża nas do zakończenia pandemii. Na obszarach, na których występuje ciągłe rozpowszechnianie się Covid-19, oprócz przyjęcia szczepionki, powinieneś stosować się do lokalnych wytycznych dotyczących hamowania transmisji wirusa, które najprawdopodobniej nakazują noszenie maski, utrzymywanie dystansu społecznego i mycie rąk.

Stanowisko to zostało początkowo uzgodnione 1 marca 2020. Ostatnie stanowisko uzgodniono w czerwcu 2021.

Źródło: Multiple Sclerosis International Federation (https://www.msif.org/news/2020/02/10/the-coronavirus-and-ms-what-you-need-to-know/)

Jeśli masz pytania dotyczące leczenia SM w dobie Covid-19, problemy z dostępem do leczenia modyfikującego przebieg choroby, albo inne związane z SM, skontaktuj się z nami na nr telefonu 22 127 48 50. Postaramy się pomóc!