Czym jest SM?

Stwardnienie rozsiane (SM) to jedna z najczęściej występujących w światowej populacji chorób ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego), która mediowana jest przez procesy autoimmunologiczne. Na świecie, wg Atlas of MS na SM choruje 2,8 miliona osób. W Polsce populacja chorych szacowana jest na około 57 tysięcy (dane Ministerstwa Zdrowia), a rokrocznie SM rozpoznaje się nawet u 2,5 tysiąca osób.
Stwardnienie rozsiane nazywa jest chorobą młodych dorosłych, ponieważ diagnoza stawiana jest najczęściej wśród osób w przedziale wiekowym 20-40 lat. Kobiety chorują nawet 3 razy częściej niż mężczyźni. Choć obecnie choroba uznawana jest za nieuleczalną, to dzięki odpowiedniej terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby (hamującej postęp choroby), zdrowemu stylowi życia i wdrażaniu leczenia objawowego (które umożliwiają radzenie sobie z objawami SM na co dzień) postęp choroby można ISTOTNIE zahamować.

Przyczyną stwardnienia rozsianego jest wadliwe działanie układu odpornościowego (immunologicznego), który odpowiedzialny jest za ochronę naszego organizmu przed wirusami, bakteriami itp. Zobacz animację, która pokaże Ci to, jakie procesy prowadzą do SM.

W SM układ odpornościowy atakuje warstwę ochronną nerwów - mielinę, która zabezpiecza je przez zniszczeniem, a także pozwala również na szybsze przesyłanie sygnałów nerwowych. Proces uszkadzania mieliny przez komórki układu odpornościowego nazywany jest demielinizacyjną. W miejscu, w którym mielina zostaje zaatakowana, powstaje zapalenie, powodujące zaburzenia w przepływie informacji nerwowych – ich spowolnienia lub z czasem nawet całkowite ich zahamowanie. To z kolei prowadzi do pojawiania się objawów stwardnienia rozsianego. W raz postępem procesu chorobowego uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym przybywa, mielina zanika, a aksony, czyli włókna nerwowe, zostają zniszczone. To powoduje, że objawy SM nie cofają się, a z czasem pogłębiają, nasila się też atrofia mózgu. Zobacz naszą animację, która pokazuje to, w jaki sposób stwardnienie rozsiane wpływa na ośrodkowy układ nerwowy.

Stwardnienie rozsiane ma trzy główne postacie: rzutowo-remisyjną (ang. relapsing-remitting MS, RRMS), diagnozowaną u ok. 85% chorych, pierwotnie postępującą (ang. primary progressive MS, PPMS) - ok. 10-15% chorych, oraz wtórnie postępującą (ang. secondary progressive MS, SPMS).

SM charakteryzuje się dużą różnorodnością objawów, u każdej osoby z SM mogą pojawiać się inne z nich, o różnym nasileniu i czasie wystąpienia. Pierwsze oznaki SM to zazwyczaj zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia, problemy z poruszaniem się. Więcej o objawach SM przeczytasz tutaj
Należy pamiętać, że objawy SM są indywidualne: u każdego mogą występować inne i mieć różne nasilenie.

Fakty o SM

SM a szerokość geograficzna

Ciekawym zagadnieniem jest występowanie SM w zależności od szerokości geograficznej. Mówiąc najogólniej - im dalej od równika tym częściej chorujemy. I okazuje się, że co prawda ma to związek z rasą (biali chorują zdecydowanie częściej), ale także z nasłonecznieniem danego regionu, co wiąże się z poziomem witaminy D w organizmie. Jeśli dana osoba wyjedzie z kraju o małym ryzyku zachorowania na SM przed 15 rokiem życia, przejmuje ryzyko kraju do którego emigrowała. Natomiast jeśli przeprowadzka nastąpi po 15 r.ż. utrzymuje się ryzyko z kraju pochodzenia. Region o wysokiej zachorowalności to Europa, Cypr, Izrael, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia i południowo-wschodnia Australia. Rzadko choruje się w Azji, Afryce, Kolumbii i Wenezueli.

SM a dziedziczenie

Pytanie o ryzyko dziedziczenia SM jest jednym z pierwszych, które zadają nowozdiagnozowane osoby. Czy moje dzieci też będą chore? Otóż odpowiedź jest dość złożona. Nie możemy tego sprawdzić jednym testem na obecność u dziecka danego genu, ponieważ za dziedziczenie SM nie odpowiada jeden gen (jak to ma miejsce np. w chorobie Huntingtona). Dziedziczy się pewną tendencję, które jest większa u dzieci chorych rodziców. Ryzyko, że twoje dziecko będzie miało SM to ok. 2-4%, czyli raczej niskie, ale jeśli także drugi rodzic jest chory wzrasta do ok. 20%.

SM a witamina D

Choć wciąż pozostaje więcej pytań dotyczących związku witaminy D z SM badania naukowe sugerują, że niższe poziomy witaminy D w dzieciństwie mogą zwiększyć ryzyko rozwoju SM na późniejszych etapach życia. Niektórzy naukowcy wykazali również, ze osoby które mają niższy poziom witaminy D (w związku z ich genetyką) są bardziej narażeni na zachorowanie na stwardnienie rozsiane. Nie ma jednak dowodów na to, że wysoki poziom witaminy D pomaga zmniejszyć ryzyko rozwoju SM albo że będzie wpływać na ilość rzutów SM. W Polsce rekomendacje dotyczące spożywania witaminy D pochodzą z 2018 roku i dotyczą ogółu populacji: osoby do 65. r.ż. powinny przyjmować 800–2000 IU/dobę, starsi 2000–4000 IU/dobę w zależności od masy ciała. Zalecenia amerykańskie również wskazują konieczność przyjmowania witaminy D przez kobiety z SM w ciąży i karmiące w dawce 600 IU/dobę (przyp. red.).

SM a palenie

Potwierdzonym czynnikiem ryzyka pojawienia się SM jest palenie papierosów. Badania naukowe wykazały, że palenie papierosów nasila objawy SM (np. przewlekłe zmęczenie, osłabienie mięśni), przyspiesza postęp niepełnosprawności a także progresję rzutowo-remisyjnej postaci SM we wtórnie postępującą. Palenie może również powodować to, że organizm wolniej wraca do zdrowia po rzucie SM, a badania wskazują, że osoby palące, które leczą się lekami modyfikującymi przebieg choroby mają więcej rzutów niż osoby niepalące i leczący się tymi terapiami. Dodatkowo, palenie wpływa na efektywność niektórych leków modyfikujących przebieg choroby. Badania wykazały, że rzucenie palenia ma istotny wpływ na przebieg SM. Jedno z badań wykazało, że osoby, które zaprzestały palenia wpłynęły na spowolnienie przejścia rzutowo-remisyjnej postaci SM we wtórnie postępującą.

SM a inne czynniki środowiskowe

Głównym czynnikiem środowiskowym jest omawiana wcześniej szerokość geograficzna, ale warto omówić też inny czynnik, na temat którego urosło wiele mitów, a mianowicie szczepienia. Czy mogą powodować SM? Jedna z teorii mówi, że zwiększona zachorowalność na choroby autoimmunologiczne ma właśnie związek ze sztuczną ingerencją w układ immunologiczny człowieka poprzez szczepienia ochronne. Zdania na ten temat są podzielone i możesz trafić na lekarza, który będzie ci odradzał szczepienie. Jednak liczne badania wskazują, że brak jest wiarygodnych dowodów na to, że szczepienia przeciwko WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B), grypie, różyczce, tężcowi czy odrze zwiększają ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Natomiast wystąpienie którejś z tych chorób jest niebezpieczne i może doprowadzić do zaostrzenia SM.

SM a długość życia

Trzeba pamiętać, że stwardnienie rozsiane nie jest chorobą śmiertelną! Średnia długość życia u pacjentów z SM jest tylko o kilka lat (ok. 6-7) krótsza niż w ogóle populacji. Na nieco krótsze życie wpływ mają powikłania, którym na szczęście coraz skuteczniej udaje się zapobiegać i niestety większa skłonność do depresji, a co za tym idzie większy odsetek samobójstw.