Czym jest SM?

Stwardnienie rozsiane (SM) to jedna z najczęściej występujących w światowej populacji chorób ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego), która mediowana jest przez procesy autoimmunologiczne.

Przyczyną stwardnienia rozsianego jest wadliwe działanie układu odpornościowego (immunologicznego), który odpowiedzialny jest za ochronę naszego organizmu przed wirusami, bakteriami itp. W SM układ odpornościowy atakuje warstwę ochronną nerwów – mielinę, która zabezpiecza je przez zniszczeniem, a także pozwala również na szybsze przesyłanie sygnałów nerwowych. Proces uszkadzania mieliny przez komórki układu odpornościowego nazywany jest demielinizacyjną. W miejscu, w którym mielina zostaje zaatakowana, powstaje zapalenie, powodujące zaburzenia w przepływie informacji nerwowych – ich spowolnienia lub z czasem nawet całkowite ich zahamowanie. To z kolei prowadzi do pojawiania się objawów stwardnienia rozsianego.

Jeżeli uszkodzenie mieliny jest poważne, w miejscu, w którym została zaatakowana powstaje stwardniała blizna. Nazwa choroby odwołuje się właśnie do tego procesu. Sclerosis oznacza zbliznowaciałe stwardnienie powstałe w miejscu uszkodzenia mieliny, a multiple liczne miejsca w ośrodkowym układzie nerwowym, w których te uszkodzenia powstają. W zależności od miejsca powstania blizny (stwardnienia, plaki) w mózgu lub rdzeniu kręgowym dana funkcja organizmu (np. poruszanie się, widzenie, odczuwanie) zostaje zaburzona lub wstrzymana.

W raz postępem procesu chorobowego uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym przybywa, mielina zanika, a aksony, czyli włókna nerwowe, zostają zniszczone. To powoduje, że objawy SM nie cofają się, a z czasem pogłębiają, nasila się też atrofia mózgu. Zobacz naszą animację, która pokazuje to, w jaki sposób stwardnienie rozsiane wpływa na ośrodkowy układ nerwowy.

Stwardnienie rozsiane ma trzy główne postacie: rzutowo-remisyjną (ang. relapsing-remitting MS, RRMS), diagnozowaną u ok. 85% chorych, pierwotnie postępującą (ang. primary progressive MS, PPMS) - ok. 10-15% chorych, oraz wtórnie postępującą (ang. secondary progressive MS, SPMS).

SM charakteryzuje się dużą różnorodnością objawów, u każdej osoby z SM mogą pojawiać się inne z nich, o różnym nasileniu i czasie wystąpienia. Do najczęściej występujących objawów zaliczyć można: zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia, problemy z poruszaniem się, przewlekłe zmęczenie, ale też wiele innych. Więcej o objawach SM przeczytasz tutaj. Należy pamiętać, że objawy SM są indywidualne - u każdego mogą występować inne i mieć różne nasilenie.

Na świecie, wg Atlas of MS na SM choruje 2,8 miliona osób. W Polsce populacja chorych szacowana jest na około 55 tysięcy (dane Ministerstwa Zdrowia), a rokrocznie SM rozpoznaje się nawet u 2 tysięcy osób.

Stwardnienie rozsiane nazywa jest chorobą młodych dorosłych, ponieważ diagnoza stawiana jest najczęściej wśród osób w przedziale wiekowym 20-40 lat. Wśród zdiagnozowanych na rzutowo-remisyjną postać przeważają kobiety, natomiast w przypadku pierwotnie postępującej postaci SM nie widać różnicy w zachorowalności w zależności od płci. Należy pamiętać, że na stwardnienie rozsiane chorują również dzieci, a także osoby starsze (po 50 roku życia). SM jest najczęstszym powodem o podłożu neurologicznym niepełnosprawności u młodych dorosłych.

Choć obecnie choroba uznawana jest za nieuleczalną, to dzięki odpowiedniej terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby (hamującej postęp choroby), zdrowemu stylowi życia i wdrażaniu leczenia objawowego (które umożliwiają radzenie sobie z objawami SM na co dzień), osoby z SM mogą cieszyć się dobrą jakością życia.

Fakty o SM

SM a szerokość geograficzna

Ciekawym zagadnieniem jest występowanie SM w zależności od szerokości geograficznej. Mówiąc najogólniej - im dalej od równika tym częściej chorujemy. I okazuje się, że co prawda ma to związek z rasą (biali chorują zdecydowanie częściej), ale także z nasłonecznieniem danego regionu, co wiąże się z poziomem witaminy D w organizmie. Jeśli dana osoba wyjedzie z kraju o małym ryzyku zachorowania na SM przed 15 rokiem życia, przejmuje ryzyko kraju do którego emigrowała. Natomiast jeśli przeprowadzka nastąpi po 15 r.ż. utrzymuje się ryzyko z kraju pochodzenia. Region o wysokiej zachorowalności to Europa, Cypr, Izrael, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia i południowo-wschodnia Australia. Rzadko choruje się w Azji, Afryce, Kolumbii i Wenezueli.

SM a dziedziczenie

Pytanie o ryzyko dziedziczenia SM jest jednym z pierwszych, które zadają nowozdiagnozowane osoby. Czy moje dzieci też będą chore? Otóż odpowiedź jest dość złożona. Nie możemy tego sprawdzić jednym testem na obecność u dziecka danego genu, ponieważ za dziedziczenie SM nie odpowiada jeden gen (jak to ma miejsce np. w chorobie Huntingtona). Dziedziczy się pewną tendencję, które jest większa u dzieci chorych rodziców. Ryzyko, że twoje dziecko będzie miało SM to ok. 2-4%, czyli raczej niskie, ale jeśli także drugi rodzic jest chory wzrasta do ok. 20%.

SM a witamina D

Choć wciąż pozostaje więcej pytań dotyczących związku witaminy D z SM badania naukowe sugerują, że niższe poziomy witaminy D w dzieciństwie mogą zwiększyć ryzyko rozwoju SM na późniejszych etapach życia. Niektórzy naukowcy wykazali również, ze osoby które mają niższy poziom witaminy D (w związku z ich genetyką) są bardziej narażeni na zachorowanie na stwardnienie rozsiane. Nie ma jednak dowodów na to, że wysoki poziom witaminy D pomaga zmniejszyć ryzyko rozwoju SM albo że będzie wpływać na ilość rzutów SM. W Polsce rekomendacje dotyczące spożywania witaminy D pochodzą z 2018 roku i dotyczą ogółu populacji: osoby do 65. r.ż. powinny przyjmować 800–2000 IU/dobę, starsi 2000–4000 IU/dobę w zależności od masy ciała. Zalecenia amerykańskie również wskazują konieczność przyjmowania witaminy D przez kobiety z SM w ciąży i karmiące w dawce 600 IU/dobę (przyp. red.).

SM a palenie

Potwierdzonym czynnikiem ryzyka pojawienia się SM jest palenie papierosów. Badania naukowe wykazały, że palenie papierosów nasila objawy SM (np. przewlekłe zmęczenie, osłabienie mięśni), przyspiesza postęp niepełnosprawności a także progresję rzutowo-remisyjnej postaci SM we wtórnie postępującą. Palenie może również powodować to, że organizm wolniej wraca do zdrowia po rzucie SM, a badania wskazują, że osoby palące, które leczą się lekami modyfikującymi przebieg choroby mają więcej rzutów niż osoby niepalące i leczący się tymi terapiami. Dodatkowo, palenie wpływa na efektywność niektórych leków modyfikujących przebieg choroby. Badania wykazały, że rzucenie palenia ma istotny wpływ na przebieg SM. Jedno z badań wykazało, że osoby, które zaprzestały palenia wpłynęły na spowolnienie przejścia rzutowo-remisyjnej postaci SM we wtórnie postępującą.

SM a inne czynniki środowiskowe

Głównym czynnikiem środowiskowym jest omawiana wcześniej szerokość geograficzna, ale warto omówić też inny czynnik, na temat którego urosło wiele mitów, a mianowicie szczepienia. Czy mogą powodować SM? Jedna z teorii mówi, że zwiększona zachorowalność na choroby autoimmunologiczne ma właśnie związek ze sztuczną ingerencją w układ immunologiczny człowieka poprzez szczepienia ochronne. Zdania na ten temat są podzielone i możesz trafić na lekarza, który będzie ci odradzał szczepienie. Jednak liczne badania wskazują, że brak jest wiarygodnych dowodów na to, że szczepienia przeciwko WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B), grypie, różyczce, tężcowi czy odrze zwiększają ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Natomiast wystąpienie którejś z tych chorób jest niebezpieczne i może doprowadzić do zaostrzenia SM.

SM a długość życia

Trzeba pamiętać, że stwardnienie rozsiane nie jest chorobą śmiertelną! Średnia długość życia u pacjentów z SM jest tylko o kilka lat (ok. 6-7) krótsza niż w ogóle populacji. Na nieco krótsze życie wpływ mają powikłania, którym na szczęście coraz skuteczniej udaje się zapobiegać i niestety większa skłonność do depresji, a co za tym idzie większy odsetek samobójstw.