Covid-19 to choroba zakaźna, wywoływana przez nowy wirus Sars-CoV-2. Atakuje płuca, drogi oddechowe i inne organy. Do najczęstszych objawów Covid-19 należą: gorączka, suchy kaszel, uczucie zmęczenia. Inne objawy, mniej powszechne to: ból, nieżyt nosa, bóle głowy, zapalenie spojówki, ból gardła, biegunka, utrata smaku i zapachu albo wysypka na skórze. Objawy te są zazwyczaj łagodne i mogą zaczynać się stopniowo.

Osoby starsze i te chorujące przewlekle, np. na nadciśnienie tętnicze, problemy z sercem lub płucami, cukrzycę, raka, choroby nerek oraz ze znaczną otyłością są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19. Jednak tak naprawdę każdy może zarazić się wirusem i poważnie zachorować.

Poniższe zalecenia zostały przygotowane przez neurologów specjalizujących się w SM oraz badaczy z organizacji członkowskich Multiple Sclerosis International Federation (MSIF). Opierają się na wciąż pojawiających się doniesieniach jak Covid-19 wpływa na osoby ze stwardnieniem rozsianym (SM) oraz na opiniach ekspertów. Informacje te będą uaktualniane, gdy tylko pojawią się nowe doniesienia dane Covid-19.

Obecne doniesienia pokazują, że samo SM nie jest czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo zachorowania na Covid-19, nie zwiększa też ryzyka ciężkiego przebiegu choroby lub śmierci w jej wyniku.

Należy jednak pamiętać, że niektóre osoby z SM mogą być bardziej narażone na cięższy przebieg Covid-19. Są to:

• chorzy z postępującymi postaciami choroby;
• osoby z SM powyżej 60 roku życia;
• mężczyźni z SM;
• osoby z SM z większym stopniem niepełnosprawności (np. z EDSS 6 lub wyższym, co wiąże się z korzystaniem z laski przy poruszaniu się);
• osoby z SM, które cierpią na otyłość, cukrzycę lub choroby serca i płuc;
• osoby przyjmujące niektóre leki immunomodulujące przebieg SM.

Wszystkie osoby z SM powinny przestrzegać zaleceń WHO (World Health Organisation), mających na celu minimalizowanie ryzyka zarażenia się wirusem Sars-CoV-2. Te, należące do grup ryzyka powinny stosować się do nich w szczególności.  Zalecamy:

• utrzymaj dystans społeczny (minimum 1,5 metra), szczególnie od osób kichających i kaszlących, ale też mówiących. Jest to szczególnie ważne w pomieszczeniach zamkniętych, ale odnosi się również do przestrzeni na zewnątrz;
• noszenie maseczki, gdy przebywasz wśród innych, powinno stać się twoją codziennością. Zakładaj ją prawidłowo (zakrywaj zarówno usta i nos);
• unikaj zatłoczonych miejsc, zwłaszcza przestrzeni zamkniętych. Gdy nie masz takiej możliwości – utrzymuj dystans i nosić maseczkę;
• często myj ręce ciepłą wodą i mydłem oraz dezynfekuj je (środkami zawierającym 70% alkoholu);
• unikaj dotykania ust, nosa i oczu, chyba, że twoje ręce są czyste;
• w trakcie kichania lub kaszlu - zakrywaj ust i nosa łokciem albo chusteczką;
• często czyść i dezynfekuj powierzchnie, szczególnie te regularnie dotykane;
• korzystaj - o ile to możliwe - z  teleporady, chyba, że rozmowa twarzą w twarz jest niezbędna. Nie unikaj pobytu w szpitalu, jeśli jest on ci rekomendowany ze względu na twój stan zdrowia;
• bądź aktywny fizycznie i wybieraj takie aktywności, które sprzyjać będą twojemu zdrowiu psychicznemu i dobrostanowi. Rekomendowane są ćwiczenia fizyczne i aktywności, które mogą być uprawiane na zewnątrz i z zachowaniem dystansu społecznego;
• jeśli jest taka możliwość – zaszczep się przeciwko grypie i zachęć do tego twoją rodzinę.

Opiekunowie oraz bliscy, którzy mieszkają albo regularnie odwiedzają osoby z SM należące do grup ryzyka, powinny przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się wirusem Sars-CoV-2

 Zalecenia dotyczące stosowania leków modyfikujących przebieg SM

Mechanizm wielu leków modyfikujących przebieg SM opiera się na hamowaniu albo modyfikowaniu system immunologicznego. Niektóre leki na stwardnienie rozsiane mogą potencjalnie zwiększyć ryzyko pojawienia się komplikacji w przebiegu Covid-19, ale zawsze należy oszacować bilans zysków i strat związanych z przerwaniem lub odroczeniem leczenia.

Rekomenduje się by osoby z SM:

- które obecnie przyjmują leczenie modyfikujące przebieg choroby, kontynuowały je, chyba że ich lekarz prowadzący zaleci ich przerwanie;

- które mają objawy Covid-19 albo pozytywny wynik testu na obecność koronawirusa, zgłosiły to swojemu neurologowi i omówiły z nim kwestię leczenia lekami modyfikującymi przebieg choroby;

- przed rozpoczęciem leczenia albo zmianą leku modyfikującego przebieg choroby na inny, osoby z SM mówiły z lekarzem neurologiem, który lek jest dla nich najlepszy. W trakcie podejmowania tej decyzji, pod uwagę powinny zostać wzięte następujące informacje:

• przebieg i aktywność choroby,
• zyski i ryzyka związane z różnymi terapiami modyfikującymi przebieg choroby,
• dodatkowe ryzyka wynikające z Covid-19: czynniki zwiększające ryzyko  ciężkiego przebiegu Covid-19 (starszy wiek, otyłość, choroby płuc i układu sercowo-naczyniowego, postępujące SM), obecna i przewidywana ilość zachorowań na Covid-19 w miejscu zamieszkania, ryzyko ekspozycji na Covid-19 wynikające ze stylu życia (np. samoizolacja czy praca w środowisku zwiększającym ryzyko), pojawiające się doniesienia na potencjalny związek pomiędzy niektórymi lekami a ciężkością przebiegu Covid-19.

Doniesienia dotyczące na wpływ leków immunomodulujących przebieg SM na przebieg Covid-19:

• Interferony oraz octan glatirameru z małym prawdopodobieństwem mogą negatywnie wpłynąć na przebieg Covid-19. Niektóre wstępne dane pokazują też, że interferony zmniejszają potrzebę hospitalizacji z powodu Covid-19.
• Dostępnie obecnie dowody naukowe sugerują, że osoby przyjmujące fumaran dimetylu, teryflunomid, fingolimod, siponimod oraz natalizumab nie są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19.
• Niektóre dane wskazują, że terapie nakierowane na komórki CD-20: okrelizumab i rytuksymab mogą być wiązane ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu Covid-9. Mimo to leki te powinny być wciąż rozważane jako możliwa do zastosowania opcja lecznicza SM w trakcie epidemii. Osoby z SM, które te preparaty przyjmują, powinny szczególnie przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się.
• Potrzeba więcej danych dotyczących stosowania w trakcie pandemii Covid-19 alemtuzumabu i kladrybiny, celem oceny ich bezpieczeństwa. Aczkolwiek dotychczasowe nieliczne dane nie wskazują na wyraźnie zwiększone zagrożenie pacjentów leczonych tymi lekami. Osoby z SM, które obecnie przyjmują te preparaty i zamieszkują obszar szczególnie dotknięty Covid-19, powinny być szczególnie ostrożnei pozostawać w stałym kontakcie ze neurologiem nadzorującym ich terapię.
• Rekomendacje dotyczące opóźniania drugiej albo dalszych dawek alemtuzumabu, okrelizumabu i rytuksymabu w związku ze zwiększeniem się zachorowań na Covid-19 różnią się w zależności od kraju. W obecnej sytuacji epidemiologicznej Polscy eksperci rekomendują rozważenie opóźniania podania drugiej lub kolejnej dawki alemtuzumabu, kladrybiny, okrelizumabu i rutyksumabu. Chorzy przyjmujący te terapie, którzy powinni przyjąć kolejną dawkę powinny skonsultować się ze swoim lekarzem i omówić ryzyko i zyski związane z opóźnieniem podania kolejnej dawki.

Nikt nie powinien samodzielnie przerywać leczenia bez konsultacji z lekarzem neurologiem.

 Rekomendacje dotyczące przeszczepu komórkami macierzystymi

Autologiczny hematopoetyczny przeszczep komórek macierzystych wiąże się z intensywnym leczeniem chemioterapią, które na pewien czas ciężko upośledza system odpornościowy. Osoby z SM, które niedawno przeszły leczenie przeszczepem komórek macierzystych, powinny rozważyć wydłużenie okresu izolacji do co najmniej 6 miesięcy w okresie pandemii Covid-19. Osoby z SM, które oczekują na wykonanie zabiegu, powinny rozważyć, po konsultacji z lekarzem prowadzącym, jego odroczenie.

Porady w przypadku rzutów i innych schorzeń medycznych

Osoby z SM, gdy doświadczają zmian w stanie zdrowia, które mogą sugerować rzut SM albo inne schorzenie, jak np. infekcja, powinny szukać porady medycznej. Porady mogą przybierać formę alternatywną do tej tradycyjnej (np. teleporada). W niektórych przypadkach rzuty można leczyć w domu.

Stosowanie sterydów do leczenia rzutów powinno być rozważone z największą uwagą i wykorzystywane tylko w przypadku ciężkich rzutów. Istnieją dowody, że otrzymywanie wysokich dawek sterydów w ciągu miesiąca przed zarażeniem się Covid-19 zwiększa ryzyko cięższego przebiegu choroby, wymagającego pobytu w szpitalu. Kiedy to możliwe, decyzja o stosowaniu sterydów powinna być podejmowana przez lekarza neurologa wyspecjalizowanego w leczeniu SM. Osoby, które mają rzut i są z tego powodu leczone sterydami powinny być szczególnie ostrożne i rozważyć co najmniej miesięczną izolację, aby zmniejszyć ryzyko, które niesie ze sobą Covid-19.

W okresie pandemii osoby z SM powinny kontynuować rehabilitację i być aktywne fizycznie, w takim stopniu, jak to tylko możliwe. Mogą to robić np. poprzez sesje on-line lub w klinikach, tak długo jak miejsca te stosują środki ograniczające ryzyko zarażenia się Covid-19.

Osoby, które martwi stan ich zdrowia psychicznego, powinny poszukać porady lekarza.

 Szczepionka przeciw grypie

Szczepionka przeciw grypie jest bezpieczna i zalecana osobom z SM. Rekomendujemy, by w krajach, w których pojawia się sezon grypowy, jeśli jest to możliwe - osoby z SM szczepiły się przeciwko grypie.

 Szczepionka przeciw Sars-CoV-2

Obecnie nie ma wystarczających informacji dotyczących tego jak różne szczepionki przeciwko wirusowi będą wchodzić w interakcje z SM albo z lekami modyfikującymi przebieg choroby. Rekomendacje dotyczące tej szczepionki pojawią się wkrótce, ponieważ obecnie prowadzone są już pierwsze szczepienia w niektórych krajach na świecie.

 Porady dla dzieci ze stwardnieniem rozsianym oraz kobiet z SM będących w ciąży

Na ten moment nie istnieją konkretne zalecenia dla kobiet z SM, które są w ciąży. Są jedyne ogólne informacje dotyczące Covid-19 i ciąży stworzone przez WHO.

Nie ma też konkretnych porad dotyczących dzieci z SM – powinny zatem przestrzegać zaleceń kierowanych do dorosłych z SM.

Źródło: Multiple Sclerosis International Federation (www.msif.org)

 Jeśli masz jakiekolwiek pytania dotyczące leczenia SM w dobie Covid-19, problemy z dostępem do leczenia modyfikującego przebieg choroby, albo inne związane z SM, skontaktuj się z nami na nr telefonu 22 127 48 50. Postaramy się pomóc!

Aby dowiedzieć się więcej o leczeniu lekami modyfikującymi przebieg choroby w dobie Covid-19 zobacz:

- Rekomendacje Doradczej Komisji Medycznej Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego z wiosny 2020 roku (kliknij tutaj) oraz ich aktualizację (kliknij tutaj).

- Rekomendacje Sekcji SM Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z wiosny 2020 (kliknij tutaj)

- Obejrzyj też nasze webinary dotyczące Covid-19 i SM:

o          https://ptsr.org.pl/webinar_covid19_a_pacjent_z_sm_nagranie.html

o          https://ptsr.org.pl/drugi_webinar_nt_sm_i_covid19.html

- Obejrzyj też krótką animację z najczęściej zadawanymi pytaniami dot. Covid-19 i SM: 

Radzenie sobie w czasie pandemii Covid-19 niesie ze sobą wiele wyzwań. Obejrzyj nasze filmy:

 - O tym jak radzić sobie w dobie Covid-19 z izolacją:
- O mindfulness (treningu uważności):

- O mindfulness (treningu uważności):

 - Filmy z ćwiczeniami do wykonywania w domu: https://ptsr.org.pl/przydatne_informacje,aktywnosc_fizyczna,399.asp