Covid-19 to choroba zakaźna, wywoływana przez nowy wirus Sars-CoV-2. Atakuje płuca, drogi oddechowe i inne organy. Do najczęstszych objawów Covid-19 należą: gorączka, suchy kaszel, uczucie zmęczenia. Inne objawy, mniej powszechne to: ból, nieżyt nosa, bóle głowy, zapalenie spojówki, ból gardła, biegunka, utrata smaku i zapachu albo wysypka na skórze. Objawy te są zazwyczaj łagodne i mogą zaczynać się stopniowo.

Osoby starsze i te chorujące przewlekle, np. na nadciśnienie tętnicze, problemy z sercem lub płucami, cukrzycę, raka, choroby nerek oraz ze znaczną otyłością są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19. Jednak tak naprawdę każdy może zarazić się wirusem i poważnie zachorować.

Poniższe zalecenia zostały przygotowane przez klinicystów* i ekspertów badawczych współpracujących z Międzynarodową Federacją SM (Multiple Sclerosis International Federation). Opierają się na wciąż pojawiających się doniesieniach o tym jak Covid-19 wpływa na osoby ze stwardnieniem rozsianym (SM) oraz na opiniach ekspertów. Informacje te będą rewidowane i uaktualniane, gdy tylko pojawią się nowe doniesienia dane Covid-19 i wirusa Sars-CovV-2. Informacje dotyczące szczepionek przeciw COVID-19 i SM znajdują się w dalszej części tekstu.

Możesz przeczytać też już dostępne stanowisko dot. szczepień przeciwko SARS-CoV-2 dostępnymi w Polsce szczepionkami u pacjentów z SM Sekcji SM i Immunologii Polskiego Towarzystwa Neurologicznego pod poniższym linkiem:
https://ptneuro.pl/pl/o_ptn/aktualnosci/stanowisko_dot_szczepien_przeciwko_sars_cov_2_dostepnymi_w_polsce_szczepionkami_u_pacjentow_z_sm

Obecne doniesienia pokazują, że samo SM nie jest czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo zachorowania na Covid-19, nie zwiększa też ryzyka ciężkiego przebiegu choroby lub śmierci w jej wyniku w porównaniu do ogólnej populacji.

Należy jednak pamiętać, że niektóre osoby z SM mogą być bardziej narażone na cięższy przebieg Covid-19. Są to:

• chorzy z postępującymi postaciami choroby;
• osoby z SM powyżej 60 roku życia;
• mężczyźni z SM;
• osoby z SM z większym stopniem niepełnosprawności (np. z EDSS 6 lub wyższym, co wiąże się z korzystaniem z laski przy poruszaniu się);
• osoby z SM, które cierpią na otyłość, cukrzycę lub choroby serca i płuc;
• osoby przyjmujące niektóre leki immunomodulujące przebieg SM.

 Wszystkie osoby z SM powinny przestrzegać zaleceń WHO (World Health Organisation), mających na celu minimalizowanie ryzyka infekcji Covid-19. Te, należące do grup ryzyka, powinny stosować się do nich w szczególności. Zalecamy:

• utrzymaj dystans społeczny (minimum 1,5 metra) od innych, aby zminimalizować ryzyko zarażenia się gdy kichają, kaszlą lub mówią. Jest to szczególnie ważne w pomieszczeniach zamkniętych, ale odnosi się również do przestrzeni na zewnątrz;
• noszenie maseczki, gdy przebywasz wśród innych, powinno stać się twoją codziennością. Zakładaj ją prawidłowo (zakrywaj zarówno usta i nos);
• unikaj zatłoczonych miejsc, zwłaszcza przestrzeni zamkniętych, takich, które są słabo wietrzone. Gdy nie masz takiej możliwości – utrzymuj dystans i nosić maseczkę;
• często myj ręce ciepłą wodą i mydłem oraz dezynfekuj je (środkami zawierającym 70% alkoholu, które uważa się za najbardziej skuteczne);
• unikaj dotykania ust, nosa i oczu, chyba, że twoje ręce są czyste;
• w trakcie kichania lub kaszlu - zakrywaj ust i nosa łokciem albo chusteczką;
• często czyść i dezynfekuj powierzchnie, szczególnie te regularnie dotykane;
• korzystaj - o ile to możliwe - z  teleporady, chyba, że rozmowa twarzą w twarz jest niezbędna. Nie unikaj pobytu w szpitalu, jeśli jest on ci rekomendowany ze względu na twój stan zdrowia;
• bądź aktywny fizycznie i wybieraj takie aktywności, które sprzyjać będą twojemu zdrowiu psychicznemu i dobrostanowi. Rekomendowane są ćwiczenia fizyczne i aktywności, które mogą być uprawiane na zewnątrz i z zachowaniem dystansu społecznego;

Opiekunowie oraz bliscy, którzy mieszkają albo regularnie odwiedzają osoby z SM należące do grup ryzyka, powinny przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się wirusem Sars-CoV-2.

Zalecenia dotyczące stosowania leków modyfikujących przebieg SM

Mechanizm wielu leków modyfikujących przebieg SM opiera się na hamowaniu albo modyfikowaniu system immunologicznego. Niektóre leki na stwardnienie rozsiane mogą potencjalnie zwiększyć ryzyko pojawienia się komplikacji w przebiegu Covid-19, ale zawsze należy oszacować bilans zysków i strat związanych z przerwaniem lub odroczeniem leczenia.

 Rekomenduje się by osoby z SM:

- które obecnie przyjmują leczenie modyfikujące przebieg choroby, kontynuowały je, chyba że ich lekarz prowadzący zaleci ich przerwanie;

- które mają objawy Covid-19 albo pozytywny wynik testu na obecność koronawirusa, zgłosiły to swojemu neurologowi i omówiły z nim kwestię leczenia lekami modyfikującymi przebieg choroby;

- przed rozpoczęciem leczenia albo zmianą leku modyfikującego przebieg choroby na inny, osoby z SM mówiły z lekarzem neurologiem, który lek jest dla nich najlepszy. W trakcie podejmowania tej decyzji, pod uwagę powinny zostać wzięte następujące informacje:

• przebieg i aktywność choroby,
• zyski i ryzyka związane z różnymi terapiami modyfikującymi przebieg choroby,
• dodatkowe ryzyka wynikające z Covid-19: czynniki zwiększające ryzyko  ciężkiego przebiegu Covid-19 (starszy wiek, otyłość, choroby płuc i układu sercowo-naczyniowego, postępujące SM); obecna i przewidywana ilość zachorowań na Covid-19 w miejscu zamieszkania; ryzyko ekspozycji na Covid-19 wynikające ze stylu życia (np. samoizolacja czy praca w środowisku zwiększającym ryzyko); pojawiające się doniesienia na potencjalny związek pomiędzy niektórymi lekami a ciężkością przebiegu Covid-19; wcześniejsze zachorowanie na Covid-19; możliwy dostęp do szczepionki przeciw Covid-19; dowody na wpływ leków modyfikujących przebieg choroby na ciężkość przebiegu Covid-19.

 Doniesienia dotyczące na wpływ leków immunomodulujących przebieg SM na przebieg Covid-19:

• Interferony oraz octan glatirameru z małym prawdopodobieństwem mogą negatywnie wpłynąć na przebieg Covid-19. Niektóre wstępne dane pokazują też, że interferony zmniejszają potrzebę hospitalizacji z powodu Covid-19.
• Dostępnie obecnie dowody naukowe sugerują, że osoby przyjmujące fumaran dimetylu, teryflunomid, fingolimod, siponimod oraz natalizumab nie są w grupie zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu Covid-19. Jest mało prawdopodobne, aby osoby z SM przyjmujące ozanimod narażone były na cięższy przebieg, ponieważ jest on podobny do siponimodu i fingolimodu.
• Niektóre dane wskazują, że terapie nakierowane na komórki CD-20: okrelizumab i rytuksymab mogą być wiązane ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu Covid-19, w tym zwiększać ryzyko hospitalizacji z powodu zarażenia się. Mimo to leki te powinny być wciąż rozważane jako możliwa do zastosowania opcja lecznicza SM w trakcie epidemii. Osoby z SM, które te preparaty przyjmują (albo ofatumumab i ublituximab, które działają w ten sam sposób), powinny szczególnie przestrzegać zaleceń zmniejszających ryzyko zarażenia się.
• Potrzeba więcej danych dotyczących stosowania w trakcie pandemii Covid-19 alemtuzumabu i kladrybiny, celem oceny ich bezpieczeństwa. Leki te zmniejszają poziom limfocytów (limfocyty to rodzaj biały krwinek, które pomagają ochraniać organizm przed infekcjami), a więc osoby leczone tymi terapiami mogą zwalczać infekcje mniej skutecznie, a więc powinny unikać ryzyka zarażenia się Covid-19. Aczkolwiek dotychczasowe nieliczne dane nie wskazują na wyraźnie zwiększone zagrożenie pacjentów leczonych tymi lekami. Osoby z SM, które obecnie przyjmują te preparaty i zamieszkują obszar szczególnie dotknięty Covid-19, powinny być szczególnie ostrożnei pozostawać w stałym kontakcie ze neurologiem nadzorującym ich terapię.
• Rekomendacje dotyczące opóźniania drugiej albo dalszych dawek alemtuzumabu, kladrybiny, okrelizumabu i rytuksymabu w związku ze zwiększeniem się zachorowań na Covid-19 różnią się w zależności od kraju. W obecnej sytuacji epidemiologicznej Polscy eksperci rekomendują rozważenie opóźniania podania drugiej lub kolejnej dawki alemtuzumabu, kladrybiny, okrelizumabu i rutyksumabu. Chorzy przyjmujący te terapie, którzy powinni przyjąć kolejną dawkę powinny skonsultować się ze swoim lekarzem i omówić ryzyko i zyski związane z opóźnieniem podania kolejnej dawki.

Nikt nie powinien samodzielnie przerywać leczenia bez konsultacji z lekarzem neurologiem.

 Rekomendacje dotyczące przeszczepu komórkami macierzystymi

Autologiczny hematopoetyczny przeszczep komórek macierzystych wiąże się z intensywnym leczeniem chemioterapią, które na pewien czas ciężko upośledza system odpornościowy. Osoby z SM, które niedawno przeszły przeszczep komórek macierzystych, powinny rozważyć wydłużenie okresu izolacji do co najmniej 6 miesięcy w okresie pandemii Covid-19. Osoby z SM, które oczekują na wykonanie zabiegu, powinny rozważyć, po konsultacji z lekarzem prowadzącym, jego odroczenie.

 Porady w przypadku rzutów i innych schorzeń medycznych

Osoby z SM, gdy doświadczają zmian w stanie zdrowia, które mogą sugerować rzut SM albo inne schorzenie, jak np. infekcja, powinny szukać porady medycznej. Porady mogą przybierać formę alternatywną do tej tradycyjnej (np. teleporada). W niektórych przypadkach rzuty można leczyć w domu.

Stosowanie sterydów do leczenia rzutów powinno być rozważone z największą uwagą i wykorzystywane tylko w przypadku rzutów wymagających interwencji. Istnieją dowody, że otrzymywanie wysokich dawek sterydów w ciągu miesiąca przed zarażeniem się Covid-19 zwiększa ryzyko cięższego przebiegu choroby, wymagającego pobytu w szpitalu. Kiedy to możliwe, decyzja o stosowaniu sterydów powinna być podejmowana w porozumieniu z lekarzem neurologiem wyspecjalizowanym w leczeniu SM. Osoby, które mają rzut i są z tego powodu leczone sterydami powinny być szczególnie ostrożne i rozważyć co najmniej miesięczną izolację, aby zmniejszyć ryzyko, które niesie ze sobą Covid-19. Należy pamiętać, że w momencie gdy ktoś zaraził się Covid-19, sterydy mogą być wykorzystywane w leczeniu Covid-19, by zmniejszyć nadmierną odpowiedź immunologiczną, która często nazywa się „burzą cytokinową”. Sterydy i ich dawki używane w tym przypadku są inne, niż w przypadku rzutu SM.

W okresie pandemii osoby z SM powinny kontynuować rehabilitację i być aktywne fizycznie, w takim stopniu, jak to tylko możliwe. Mogą to robić np. poprzez sesje on-line lub w klinikach, tak długo jak osoby z SM, korzystające z tych miejsc, stosują środki ograniczające ryzyko zarażenia się Covid-19. Osoby, które martwi stan ich zdrowia psychicznego, powinny poszukać porady lekarza.

 Szczepionka przeciw grypie

Szczepionka przeciw grypie jest bezpieczna i zalecana osobom z SM. Rekomendujemy, by w krajach, w których pojawia się sezon grypowy, jeśli jest to możliwe - osoby z SM szczepiły się przeciwko grypie.

 Porady dla dzieci ze stwardnieniem rozsianym oraz kobiet z SM będących w ciąży

Na ten moment nie istnieją konkretne zalecenia dla kobiet z SM, które są w ciąży. Są jedyne ogólne informacje dotyczące Covid-19 i ciąży stworzone przez WHO. Nie ma też konkretnych porad dotyczących dzieci z SM – powinny zatem przestrzegać zaleceń kierowanych do dorosłych z SM.

 Szczepionka przeciwko Covid-19 i SM

W tej części rozważane są obecnie dostępne rodzaje szczepionek oraz czas ich podawania w uwzględnieniu czasu podawania leków modyfikujących przebieg choroby. Biorąc pod uwagę powagę Covid-19 i fakt, że niesie on ze sobą 1-3% ryzyko śmierci oraz ryzyko długoterminowych powikłań – chcemy położyć nacisk na kilka kwestii:

• Wszystkie osoby z SM powinny zaszczepić się przeciwko Covid-19;
• Osoby z SM powinny zaszczepić się tak szybko, jak dostępna stanie się dla nich szczepionka przeciw Covid-19;
• Nawet jeśli osoba z SM została już zaszczepiona, istotnym jest, aby przestrzegała obostrzeń w związku z pandemią Covid-19, takich jak noszenie maseczki, utrzymywanie dystansu społecznego, mycie rąk, ponieważ wciąż pojawiają się nowe warianty wirusa i obecnie dostępne szczepionki mogą przed nimi nie chronić.

Istnieje kilka szczepionek przeciw Covid-19, które stosowane są w różnych krajach na świecie, regularnie rejestrowane są też nowe. Zamiast oceniać każdą z nich osobno, poniższe informacje (z marca 2021) dotyczą głównych rodzajów szczepionek przeciw Covid-19 (zarówno tych już dostępnych jak i tych w fazie badania). Rekomendacje te oparte są na dostępnych informacjach i będą aktualizowane, wraz z pojawianiem się nowych danych.

Nie wiadomo jak wiele osób, które brały udział w badaniach klinicznych nad szczepionkami przeciw Covid-19, miały SM, a więc dane dotyczące ich bezpieczeństwa i skuteczności tylko i wyłącznie w grupie osób z SM nie są wciąż dostępne. Nasze rekomendacje są zatem oparte na danych pochodzących z ogólnej populacji biorącej udział w badaniach klinicznych nad szczepionkami, jak również na wcześniej zebranym doświadczeniu w zakresie szczepień osób z SM.

Szczepionki, wykorzystując części koronawirusa wywołującego chorobę (jak np. jego kod genetyczny albo „białka szczytowe”) lub nieaktywną albo osłabioną wersję wirusa, przyspieszają odpowiedź ludzkiego układu odpornościowego, który wytwarzając przeciwciała i limfocyty T (specjalna grupa białych krwinek) zwalcza wirusa, powstrzymując go przed zainfekowaniem innych komórek organizmu. Szczepionki te nie powodują żadnych zmian genetycznych w ludzkim organizmie, nie dostają się do mózgu, nie powodują też zmian w kodzie genetycznym płodu. Obecnie jest pięć różnych rodzajów szczepionek przeciw Covid-19 już dostępnych albo w fazie tworzenia (przykłady poniżej).

1. Szczepionki mRNA posiadają kod genetyczny białek szczytowych koronawirusa w postaci mRNA (typ czasowej informacji genetycznej), który został zorganizowany do transportu w postać malutkich kropelek tłuszczu. mRNA kieruje produkcją białek szczytowych, które zostają dostrzeżone i zaatakowane przez system odpornościowy (wytwarzający przeciwciała i komórki T).

Pfizer-BioNTech (Comirnaty)/ Moderna (Moderna mRNA

2. Szczepionki oparte na niereplikującym wektorze wirusa mają kod genetyczny protein szczytowych w wektorze wirusa. Wektor lepiej można zrozumieć jako powłoka i mechanizm dostarczenia wirusa (często pozyskana z adenowirusa), ale nie zawierający tych części wirusa, które potrzebne są do jego namnażania się, a więc nie powoduje one infekcji. Podobnie do szczepionek mRNA, szczepionki wektorowe kierują produkcję protein szczytowych, które są dostrzegane i atakowane przez nasz układ odpornościowy.

AstraZeneca/Oxford/Gamaleya Resarch Institue (Gam-COVID-Vac lub Sputnik V)

3. Szczepionki z nieaktywnym wirusem wykorzystują nieaktywną formę całego wirusa. „Uśmiercony” koronawirus nie może dostać się do komórek i namnażać się, dlatego też nie może wywoływać infekcji Covid-19. System immunologiczny rozpoznaje cały wirus, mimo, że jest on nieaktywny.

Sinocac (CoronaVac)

4. Szczepionki białkowe zawierają białka szczytowe samego koronawirusa (a nie kod genetyczny), jak również czynnik pobudzający system immunologicznych (środek wspomagający), aby zagwarantować, że białka szczytowe będą przez układ odpornościowy atakowane.

Novavax (NVX-CoV2373).

5. Żywe szczepionki atenuowane wykorzystują osłabionego, ale wciąż zdolnego do replikacji wirusa. Szczepionki takie działają poprzez wywoływanie łagodnej infekcji u osób z niezmienionym układem immunologicznym. Mogą być niebezpieczne dla osób, u których układ odpornościowy nie funkcjonuje poprawnie, więc nie jest odpowiednia dla wielu pacjentów z SM, z racji na mechanizm działania niektórych leków modyfikujących przebieg choroby.

Obecnie (marzec 2021) żywe szczepionki atenuowane przeciwko Covid-19 nie są dostępne – są jedynie na etapie badań.

Osoby z SM powinny zaszczepić się na Covid-19

Naukowcy wykazali, że szczepionki przeciw Covid-19 są bezpieczne i skuteczne. Tak jak w przypadku innych decyzji medycznych, ta dotycząca przyjęcia szczepionki powinna być podjęta w porozumieniu z twoim lekarzem. Powinieneś zaszczepić się szczepionką przeciw Covid-19 tak szybko jak będzie ona dla ciebie dostępna. Ryzyko związane z zachorowaniem na Covid-19 przewyższa każde potencjalne ryzyko wynikające z przyjęcia szczepionki. Ponadto, członkowie rodziny oraz osoby pozostające z tobą w bliskim kontakcie – gdy będzie taka możliwość, również powinny zaszczepić się szczepionką przeciw Covid-19.

Większość szczepionek wymaga podania dwóch dawek i gdy taka zostaje ci podana, powinieneś przestrzegać krajowych rekomendacji dotyczących podania drugiej dawki. Pamiętaj, że zbudowanie pełnej odporności po przyjęciu całej szczepionki (obu dawek) może zająć do trzech tygodni.

Jeśli miałeś Covid-19 i wyzdrowiałeś również powinieneś się zaszczepić, ponieważ nie wydaje się, aby przejście infekcji na zawsze uchroniło cię przed ponownym zachorowaniem. Zwyczajową praktyką przed zaszczepieniem się jest odczekanie do momentu całkowitego wyzdrowienia. Jednak przyjąć szczepionkę powinieneś od razu pod wyzdrowieniu, kierując się rządowymi wytycznymi obowiązującymi w twoim kraju.

Nie wiemy jak długo zaszczepiona osoba chroniona będzie przeciw Covid-19, jednak dane płynące z badań klinicznych wskazują, że poziom ochrony utrzymuje się przynajmniej kilkanaście miesięcy. W kolejnych latach powtórne szczepienie przeciw Covid-19 może być potrzebne, podobnie jak dzieje się to w przypadku wirusa grypy.

Nawet jeśli otrzymałeś już szczepionkę, ważne jest aby przestrzegać obostrzeń, takich jak noszenie maseczki, utrzymywanie dystansu społecznego, mycie rąk oraz – jeśli zajdzie taka potrzeba - kierowanie się lokalnymi zasadami przeprowadzania badań na Covid-19.

Nie ma dowód na to, że osoby z SM są w grupie wyższego ryzyka komplikacji po szczepieniu się preparatami mRNA, zawierającymi niereplikujący wektor wirusowy, nieaktywny wirus albo szczepionkami białkowymi przeciw Covid-19 (szczepionki 1-4), w porównaniu do populacji ogólnej.

Szczepionki mRNA, te zawierające niereplikujący wektor wirusowy, nieaktywny wirus albo szczepionki białkowe przeciw Covid-19 nie zawierają żywych wirusów i nie wywołają Covid-19. Te szczepionki prawdopodobnie nie wywołają również rzutu SM albo nie nasilą przewlekłych objawów SM

Osoby z SM powinny jednak unikać przyjmowania szczepionek atenuowanych (5). Biorąc pod uwagę, że być może kiedyś powstaną szczepionki przeciw Covid-19 oparte na tym mechanizmie, ważne, by osoby ze stwardnieniem rozsianym wiedziały, jaka szczepionka jest im oferowana.

Po otrzymaniu szczepionki nie musisz poddawać się samoizolacji. Szczepionki mogą wywołać efekty uboczne, w tym gorączkę i zmęczenie, które jednak nie powinny trwać dłużej niż kilka dni. Gorączka może nasilić czasowo twoje objawy SM, ale po jej ustąpieniu powinny wrócić one do poprzedniego poziomu. Nawet jeśli obserwujesz u siebie skutki uboczne po pierwszej dawce szczepionki, ważne abyś przyjął drugą (w przypadku tych szczepionek, które wymagają dwóch dawek), aby była ona w pełni skuteczna. Efekty uboczne, takie jak gorączka, bóle mięśni i zmęczenie są znakiem, że szczepionka działa (przygotowuje twoje ciało do wzrostu odpowiedzi immunologicznej przeciwko wirusowi, a zatem zaczyna cię ochraniać).

Szczepionki przeciw Covid-19 mogą być podawane osobom z SM, które leczą się lekami modyfikującymi przebieg choroby.

Kontynuuj przyjmowanie terapii modyfikujących przebieg choroby (DMT, ang. disease modyfing therapies) chyba że twój lekarz zalecił ci ich przerwanie albo odroczenie. Gwałtowne przerwanie niektórych terapii DMT może spowodować pogorszenie się SM.

Przyjmowanie szczepionek przeciw Covid-19, gdy stosujesz terapie modyfikujące przebieg choroby, jest bezpieczne.

Opóźnienie rozpoczęcia leczenia lekami modyfikującymi przebieg choroby (DMT), albo zmiana przyjmowania dawek leków DMT to nie kwestia bezpieczeństwa – to strategia pozwalająca na to, by szczepionka była skuteczna.

Niektóre leki modyfikujące przebieg choroby mogą zmniejszać skuteczność szczepionki ponieważ zmniejszają one twoją odpowiedź immunologiczną. Niemniej jednak, do pewnego stopnia wciąż jesteś w stanie odpowiedzieć na szczepionkę, i wciąż będziesz mieć zmniejszone ryzyko ciężkiego przebiegu Covid-19 po zaszczepieniu się. Biorąc pod uwagę potencjalne poważne konsekwencje zdrowotne Covid-19, zaszczepienie się w momencie, gdy możesz przyjąć szczepionkę jest ważniejsze niż synchronizacja terminu podania szczepienia z terminem przyjęcia leku modyfikującego przebieg SM.

Jeśli jesteś w stanie zaplanować moment, w którym otrzymasz szczepionkę, skonsultuj ze swoim lekarzem neurologiem jak i czy skoordynować czas podania szczepienia z momentem podania kolejnej dawki leku modyfikującego przebieg choroby (jeśli jesteś w grupie osób przyjmujących lek wymagający takiej synchronizacji czasowej – informacje o tym, które leki wymagają dostosowania czasu przyjęcia szczepienia znajdziesz poniżej). Zagwarantuje to, że szczepionka będzie wciąż skuteczna w wytwarzaniu przeciwciał przeciwko koronawirusowi.

Decyzja o tym, czy zaszczepić się przeciw Covid-19 powinna uwzględniać ocenę ryzyka Covid-19 oraz twojej obecnej sytuacji zdrowotnej w kontekście SM. Współpracuj z twoim lekarzem neurologiem, aby ustalić najlepszy plan działania. Jeśli ryzyko związane z pogorszeniem się SM przewyższa ryzyko wynikające z Covid-19, nie zmieniaj czasu przyjmowania leków DMT i przyjmij szczepionkę, gdy będzie ona dla ciebie odstępna. Jeśli twoje SM jest stabilne, rozważ poniższe modyfikacje (w porozumieniu z lekarzem) w podawaniu leków modyfikujących przebieg SM celem zwiększenia efektywności szczepionki:

• interferony, octan glatirameru, teryflunomid, fumaran dimetylu, natalizumab - Jeśli masz dopiero co rozpocząć terapię z użyciem któregoś z powyższych, nie opóźniaj jej w związku z przyjęciem szczepionki. Jeśli już przyjmujesz któryś z tych leków, nie musisz modyfikować czasu ich przyjmowania.

• fingolimod, siponimod, ozanimod – Jeśli masz dopiero  rozpocząć terapię z użyciem któregoś z powyższych preparatów rozważ czas przyjęcia szczepienia przeciw Covid-19, tak aby druga dawka szczepienia została wykonana 2 do 4 tygodni przed rozpoczęciem leczenia tymi lekami. Jeśli już przyjmujesz któryś z powyższych, kontynuuj ich przyjmowanie wedle planu i zaszczep się, jak tylko szczepionka przeciw Covid-19 będzie dla ciebie dostępna.
• alemtuzumab, kladrybina - Jeśli masz rozpocząć terapię alemtuzumabem albo kladrybiną rozważ szczepienie przeciw Covid-19 tak, aby druga dawka została wykonana przynajmniej 4 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz któryś z dwóch powyższych, rozważ rozpoczęcie przyjmowania szczepionki przeciw Covid-19 przynajmniej 12 tygodni po ostatniej dawce alemtuzumabu i kladrybiny. Gdy jest to możliwe, wznów przyjmowanie leków przynajmniej 4 tygodnie po drugiej dawce szczepienia. Ta zmiana terminarza nie zawsze jest możliwa a otrzymanie szczepionki, kiedy ta jest dla ciebie dostępna, może być istotniejsze niż zsynchronizowanie czasu szczepienia z przyjęciem leku. Omów tę kwestię ze swoim neurologiem.
• okrelizumab, rytuksymab - Jeśli masz rozpocząć terapię, którymś z powyższych leków, rozważ przyjęcie szczepienia przeciw Covid-19 tak, by druga dawka szczepionki została podana 2 do 4 tygodnie przez rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz któryś z tych preparatów, rozważ szczepienie minimum 12 tygodni po ostatniej dawce leku. Gdy to możliwe, wznów przyjmowanie okrelizumabu lub rytuksymabu minimum 4 tygodnie po drugiej dawce szczepienia. Ta zmiana terminarza nie zawsze jest możliwa a otrzymanie szczepionki, kiedy ta jest dla ciebie dostępna może być istotniejsze niż zsynchronizowanie czasu szczepienia z przyjęciem leku. Omów tę kwestię ze swoim neurologiem.
• ofatumumab - Jeśli masz rozpocząć terapię tym lekiem DMT, rozważ przyjęcie szczepienia przeciw Covid-19 tak, by druga dawka została podana 2 do 4 tygodni przez rozpoczęciem leczenia. Jeśli już przyjmujesz ofatumumab, rozważ przyjęcie szczepionki 4 tygodnie po ostatnim podaniu leku. Gdy to możliwe, wznów przyjmowanie ofatumumab minimum 4 tygodnie po drugiej dawce szczepionki. Ta zmiana terminarza nie zawsze jest możliwa a otrzymanie szczepionki, kiedy ta jest dla ciebie dostępna może być istotniejsze niż zsynchronizowanie czasu szczepienia z przyjęciem leku. Omów tę kwestię z twoim neurologiem.

Sterydy o wysokiej dawce

Rozważ przyjęcie szczepionki 3 do 5 dni po ostatniej dawce sterydów.

Każdy z nas jest odpowiedzialny z spowolnienie rozpowszechniania się pandemii i wyeliminowania wirusa tak szybko, jak to możliwe.

Autoryzacja bezpiecznych i efektywnych szczepionek na Covid-19 przybliża nas do zakończenia pandemii. Na obszarach, na których występuje ciągłe rozpowszechnianie się Covid-19, oprócz przyjęcia szczepionki, powinieneś stosować się do lokalnych wytycznych dotyczących hamowania transmisji wirusa, które najprawdopodobniej nakazują noszenie maski, utrzymywanie dystansu społecznego i mycie rąk.

Stanowisko to zostało początkowo uzgodnione 13 marca 2020. Ostatnie stanowisko uzgodniono w marcu 2021.

Źródło: Multiple Sclerosis International Federation (https://www.msif.org/news/2020/02/10/the-coronavirus-and-ms-what-you-need-to-know/)

Zapoznaj się również ze stanowiskiem Sekcji SM i Immunologii Polskiego Towarzystwa Neurologicznego dot. szczepień przeciwko SARS-CoV-2 dostępnymi w Polsce szczepionkami u pacjentów z SM.

Jeśli masz pytania dotyczące leczenia SM w dobie Covid-19, problemy z dostępem do leczenia modyfikującego przebieg choroby, albo inne związane z SM, skontaktuj się z nami na nr telefonu 22 127 48 50. Postaramy się pomóc!

Aby dowiedzieć się więcej o leczeniu lekami modyfikującymi przebieg choroby w dobie Covid-19 oraz szczepionek przeciw Covid-19 zobacz:

- Rekomendacje Doradczej Komisji Medycznej Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego z wiosny 2020 roku https://ptsr.org.pl/rekomendacje_doradczej_komisji_medycznej_ptsr_w_sprawie_epidemii_zakazen_wirusem_sarscov2.html

- Rekomendacje Sekcji SM Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z wiosny 2020 - https://ptsr.org.pl/stanowisko_ptn_dot_leczenia_sm_w_przypadku_ryzyka_zakazenia_koronawirusem_wywolujacym_covid19.html

- Rekomendacje Doradczej Komisji Medycznej Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego ze stycznia 2021 roku dotyczące szczepionek mRNA:  https://ptsr.org.pl/szczepienie_przeciw_covid19__stanowisko_doradczej_komisji_medycznej_ptsr.html

- Rekomendacje Sekcji SM i Neuroimmunologii Polskiego Towarzystwa Neurologicznego ze stycznia 2021 roku dotyczące szczepionek mRNA: https://ptneuro.pl/pl/o_ptn/aktualnosci/stanowisko_sekcji_sm_i_neuroimmunologii_ptn_ws_szczepien_przeciwko_wirusowi_sars_cov_2_chorych_z_sm

Obejrzyj też nasze webinary dotyczące Covid-19 i SM:

• https://ptsr.org.pl/webinar_covid19_a_pacjent_z_sm_nagranie.html
• https://ptsr.org.pl/drugi_webinar_nt_sm_i_covid19.html

- Obejrzyj też krótką animację z najczęściej zadawanymi pytaniami dot. Covid-19 i SM: https://www.youtube.com/watch?v=MmCQukJsb7w&feature=emb_logo

Radzenie sobie w czasie pandemii Covid-19 niesie ze sobą wiele wyzwań. Obejrzyj nasze filmy:

• O tym jak radzić sobie w dobie Covid-19 z izolacją: https://www.youtube.com/watch?v=0NmTF-E4j38&list=PLeba_Y96Z9inji3V6jfOAmBTgBeayGsFy&index=5
• O mindfulness (treningu uważności): https://www.youtube.com/watch?v=RVCcLvmOs5k&list=PLeba_Y96Z9ikq-V0Ew-8fGkC0mfpVvYRN
•  Filmy z ćwiczeniami do wykonywania w domu: https://ptsr.org.pl/przydatne_informacje,aktywnosc_fizyczna,399.asp